"Mei plasticvrij" een utopie?
De “mei plastic – vrij” campagne lijkt dit jaar in het niets te verdwijnen door de corona-crisis. Er zijn andere prioriteiten om ons nu zorgen over te maken: hoe kunnen we veilig naar de winkel, hoe kunnen we ons voedsel veilig inkopen en consumeren, hoe kunnen de mensen weer veilig aan het werk, … en het lijkt alsof we in mei al meer plastic en ander wegwerp-materiaal heb gezien dan gedurende de laatste 10 jaar. Is één crisis voldoende om alle inspanning van de voorbije jaren teniet te doen? Of moet deze crisis, zoals ook veel stemmen aangeven, ons een duw geven om nu versneld de juiste keuzes te maken richting een meer duurzame samenleving, richting een meer circulaire economie. Wij zijn overtuigd van dit laatste.
Plastics, of beter gezegd ‘polymeermaterialen’, zijn op zich een waardevol materiaal. Het is relatief goedkoop, gaat lang mee en kent vele toepassingsmogelijkheden. Hierdoor is het gebruik sinds de jaren ’50 exponentieel gegroeid en neemt het nog steeds toe. Dankzij dit materiaal kunnen we voedsel langer en veilig bewaren en wordt de laatste generatie elektronische toestellen alsmaar kleiner en lichter.
Maar de keerzijde van de medaille, de afvalberg die ontstaat bij het afdanken van deze producten, is enorm en stelt ons voor heel wat uitdagingen. Ook de grondstof voor ‘nieuwe’ plastics, aardolie, is eindig en dus per definitie niet duurzaam.
Beelden over de enorme milieu-impact komen onze richting uit en kunnen we niet meer negeren. Een documentaire van Simon Reeve die onlangs op Canvas werd getoond, drukte ons nog eens met onze neus op de feiten. De geïnterviewde liet een droge rivierbedding langs de kust van de Middellandse Zee zien en sprak van “een nieuw geologisch tijdperk”, namelijk massa’s plastic die volledig geïntegreerd zijn in de verschillende bodemlagen. En bij de eerste hevige regenbui spoelt al dit afval rechtstreeks de zee in, waar het verder desintegreert en door zeedieren wordt opgenomen. De hoeveelheden plastic die er door vissers uit de zee wordt gevist is enorm en blijft groeien. Via het Eco-alf project werd reeds 250 ton afval door de vissers aan land gebracht. Dit is echter maar een fractie van de naar schatting 730 ton die dagelijks in de Middellandse zee terecht komt.
Maar we hoeven het niet zo ver te zoeken, momenteel wordt onderzocht hoeveel plastic afval via onze Schelde in de Noordzee terecht komt. Naast een ecologische ramp is het ook gevaarlijk voor onze gezondheid, daar het opbouwt in de voedselketen of het kan opgenomen worden via het drinkwater
Op verschillende niveaus moet hier bewuster mee omgegaan worden. Er is een rol weg gelegd voor iedereen in de keten en de overheid moet hierbij middels zijn beleid de sturende en stimulerende factor zijn.
Eén van de bottlenecks in de recyclage van kunststoffen is dat men een voldoende zuivere afvalstroom nodig heeft en van een voldoende homogene kwaliteit om op een duurzame manier gerecycleerd te kunnen worden. Momenteel zijn er nog te veel producten op de markt gemaakt uit multi-layers en met toegevoegde additieven.
Naast het inzetten op alternatieve verwerkingstechnieken, zoals chemische recyclage, speelt hierbij speelt de rol van Ecodesign, waarbij vanaf het ontwerp van een nieuw product ook gekeken moet worden naar de recycleerbaarheid en de verpakking. Ideaal bestaat een product uit één kunststof.
Een ander knelpunt is dat de recyclaten aan een competitieve prijs ten opzichte van de primaire grondstoffen op de markt moeten kunnen gebracht worden. De zekerheid over voldoende afname speelt hier ook rol bij. Recent verschenen hieromtrent ook alarmerende berichten. Zo waarschuwt het onderzoekscentrum CAPTURE, een samenwerkingsverband tussen verschillende faculteiten en universiteiten om de circulaire economie te stimuleren, dat de huidige lage olieprijzen nefast zijn voor de recyclage-industrie (LinkedIn, Prof Steven De Meester, UGent, in naam van CAPTURE):
“Als de prijs van olie zakt, zakt de grondstofprijs van nieuwe plastic op basis van olie ook. De prijs van recycleren blijft echter hoog en is eerder afhankelijk van de kosten voor inzameling, sortering en verwerking van pellets. In tijden van goedkope olie is gerecycleerd plastic dus duurder dan nieuw plastic.”
De bedrijven die hier nu al op in zetten behoren tot de pioniers en roeien al jaren tegen de stroom in om een antwoord te bieden in de praktijk. ”In volle corona-crisis draaien veel van deze bedrijven verlies. Afval blijft komen, maar niemand produceert. Weinigen kopen het gerecycleerde plastic.” Als we deze pioniers verliezen zetten we ons jaren achteruit op het gebied van recyclage, zo luidt het in het bericht.
Eén van de voorstellen van de auteurs is dat de competitie tussen fossiele plastic en gerecycleerde plastic wordt gestopt, door versneld de (Europese) doelstellingen inzake het percentage gerecycleerd materiaal in nieuwe producten in te voeren, steunmaatregelen te voorzien inzake plastic recyclage of het instellen van bodemprijzen voor nieuwe plastic op basis van olie en het voorzien van kosteloze leningen bij de herlancering van de economie.
“Als we in de toekomst een echte circulaire economie willen hebben we een sterke en competitieve (plastic)recyclage -industrie nodig met infrastructuur, ervaring en kennis ter zake.”
Eén van die pioniers is bijvoorbeeld de Nederlandse firma Van Werven, die in september 2018 in Lanaken een nieuwe verwerkingssite voor harde kunststoffen opende. Op de site kunnen 40 verschillende types harde kunststoffen van elkaar gescheiden worden en opnieuw tot grondstof verwerkt worden. Er is een nauwe samenwerking met klanten en leveranciers. Er worden mixen gemaakt op maat van de klant, zodat de gewenste eigenschappen worden bekomen.
Maar ook in De Standaard van 8 mei ll. werd verwezen naar de crisis in de plastic recyclage en het effect op bedrijven zoals Van Werven: “‘Wij zijn in onze site in Lanaken van drie ploegen naar één ploeg geschakeld. We hadden gepland om dit jaar 200 miljoen kilogram harde plastics te kunnen verwerken. Denk aan tuinmeubelen, emmers, speelgoed. Dat hebben we al bijgesteld naar een derde. En dat terwijl onze opslagruimte vol ligt.” In het artikel wordt ook melding gemaakt van overheidssteun, zoals heffingen op het gebruik van nieuw (virgin) materiaal: “Er zijn precedenten. Italië en het Verenigd Koninkrijk zetten heffingen in om vers materiaal duurder te maken. Italië overweegt om 450 euro op te leggen per ton, waarvan de prijs tussen 1.000 en 1.400 euro ligt. Het VK denkt aan 200 pond (zowat 228 euro).”
(bron: "Ook recyclage van plastic is in crisis, dS DeStandaard, vrijdag 8 mei 2020)
In de Gentse haven komt er dit jaar een nieuwe sorteerfabriek voor het P+MD-afval. Een gelijkaardige fabriek is ook gepland in Willebroek en Bergen om de extra stroom plastic afval beter te kunnen sorteren.
In Oostende zijn investeringen lopende in een state-of-the art recyclage fabriek Renasci. ”Met onze state-of-the-art technieken sorteren en conditioneren we volautomatisch alle materialen die makkelijk gerecycleerd kunnen worden zoals glas, ferro, non-ferro en harde plastics. Smart Chain Processing laat ons echter ook toe om de grote ‘onverwerkbare’ reststroom van biomassa, ‘end of life’ plastics en inerte stoffen, te valoriseren, een stroom die tot nu toe rechtstreeks naar de verbrandingsoven ging.”
Indaver kreeg eind 2019 een vergunning om de demofabriek Plastics2chemicals te bouwen in de Antwerpse haven. Het bedrijf plant om tegen de zomer van 2021 jaarlijks 15.000 ton kunststof te verwerken door middel van chemische recyclage, waarbij de plastics worden afgebroken tot hun oorspronkelijke chemische bouwstoffen. “Chemische recyclage biedt het grote voordeel dat het ook samengestelde of minder zuivere afvalstromen aan kan. Denk aan de meerlagige verpakkingen van voedingswaren of aan samengestelde verpakkingen van chips of medicijnen, waar behalve plastic ook aluminium in zit. Het gaat om een niet geringe afvalstroom die momenteel buiten de circulaire boot valt.”
Ook in onze rol als eindgebruiker kunnen we een invloed uitoefenen, dit door actief op zoek te gaan gerecycleerde en ecologische producten. De overheid zou deze keuze mee kunnen ondersteunen, maar ook het in rekening brengen van de gerealiseerde CO2-besparing indien men overstapt op deze producten, kan een argument zijn in een duurzaam bedrijfsbeleid.
Het is duidelijk dat een sterk beleid van de overheid nodig is wil men het gebruik van gerecycleerde kunststoffen een kans geven en de problematiek van ‘plastic soup’ aanpakken. Een versnelde aanpak lijkt nu zelfs aangewezen.
In januari 2018 werd de “European Strategy for Plastics in a Circular Economy” goedgekeurd, waarbij wordt ingezet op een beter ontwerp, hogere recyclage percentages van plastic afval en meer en betere kwaliteit van de recyclaten. De Europese Unie legde eerder (in 2017) haar lidstaten al op om tegen 2030 niet minder dan 55 procent van hun plastic verpakkingsafval te recycleren. Ons land scherpte deze doelstelling aan om tegen 2030 ten minste 70 procent van het Belgische huishoudelijke plastic verpakkingsafval en 65 procent van de industriële plastic verpakkingen te recycleren. Volgens de nieuwe Europese plannen zullen alle kunststofverpakkingen op de EU-markt tegen 2030 recycleerbaar zijn, zal het verbruik van kunststoffen voor eenmalig gebruik worden verminderd en zal het opzettelijke gebruik van microplastics worden beperkt.
In maart 2019 werd door het Europees parlement een nieuwe wet aangenomen om bepaalde plastic producten voor eenmalig gebruikt te verbieden binnen de EU vanaf 2021. Dit verbod betreft onder meer plastic wegwerpbestek, wattenstaafjes, rietjes en roerstaafjes. In de ‘Single-Use Plastics’ richtlijn worden ook nieuwe recyclagedoelstellingen opgenomen: vanaf 2029 moeten de lidstaten 90% van de plastic flessen inzamelen. Tegen 2025 moet minstens 25 procent gerecycleerd plastic gebruikt worden in petflessen, oplopend tot 30% in 2030 voor alle plastic flessen. Ook wordt er een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor onder meer sigarettenfilters, ballonnen en specifieke voedsel-en drankverpakkingen ingevoerd waarbij de producenten moeten in staan voor de kosten van de inzameling, het transport en de verwerking van het plastic afval.
Daarnaast werd door het ECHA in januari 2019, het Europees Agentschap voor chemische stoffen, een brede beperking voorgesteld inzake het gebruik van microplastics in producten die in de EU/EER op de markt worden gebracht, om het vrijkomen van deze stoffen in het milieu te voorkomen of te beperken. Het voorstel moet de uitstoot met naar schatting ten minste 85 % verminderen en het vrijkomen van 400 000 ton microplastics in de twintig jaar na de invoering ervan voorkomen. Momenteel wordt een finaal advies uitgewerkt, op basis waarvan de Europese Commissie een voorstel zal opmaken tot wijziging van Annex XVII van REACH.
Op deze beperking van het in de handel brengen worden afwijkingen toegestaan voor specifiek gebruik van microplastics, zoals stoffen of mengsels met microplastics die in industriële sites worden gebruikt, medische producten voor menselijk of diergeneeskundig gebruik enz., maar die stoffen moeten wel voldoen aan de etiketterings- en rapporteringsplicht. De rapporteringsplicht houdt in dat ECHA ieder jaar de volgende informatie moet ontvangen: de identiteit van het polymeer dat het voorgaande jaar werd gebruikt, een beschrijving van het gebruik van het microplastic, de hoeveelheid microplastic die het voorgaande jaar werd gebruikt, de – geraamde of gemeten – hoeveelheid microplastic die het voorgaande jaar in het milieu terechtkwam.
De vooropgestelde definitie van een microplastic bestrijkt de meeste polymeren die in industriële sites worden gebruikt (bijv. pellets, masterbatches, flakes), wat maakt dat ook industriële sites die pellets verwerken in een eindproduct, aan bepaalde verplichtingen uit de richtlijn zullen moeten voldoen (o.a. rapporteringsverplichtingen )
Op Vlaams niveau werd het ‘Uitvoeringsplan kunststoffen 2020-2025’ op 21 februari 2020 goedgekeurd door de Vlaamse Regering en op 6 maart 2020 werd het EU kunststoffenpact ondertekend door OVAM.
Het Uitvoeringsplan Kunststoffen wil het hergebruik van kunststoffen stimuleren en de plastic afvalberg verkleinen, met o.a. preventiemaatregelen, investeringen in een duurzame recyclagemarkt en de inzet van recyclaat als een volwaardige grondstof. Het omvat alle soorten kunststoffen en telt 5 doelstellingen:
1) minder en efficiënt gebruik van kunststoffen, waarbij de implementatie van de ‘Single Use Plastics’ richtlijn en uitfasering/verbod op microplastics wordt voorzien. Daarnaast worden ook acties voorzien in samenwerking met de distributiesector ( Green Deal) en acties m.b.t. het beperken van pellet-verlies;
2) duurzame recyclagemarkt creëren, door de verdere uitrol van de P+MD en waarbij wat selectief wordt ingezameld zoveel als mogelijk in eigen regio wordt verwerkt door te investeren in bijkomende sorteer- en recyclagecapaciteit;
3) kunststofrecyclaat als volwaardige grondstof, door het wegnemen van barrières in productnormen en kwaliteitsstandaarden, het inzetten van fiscale instrumenten en actief opzoek gaan naar toepassingen;
4) kennis- en datavergaring, m.b.t. tot onder meer de verwerking van kunststofafval, het gebruik van gerecycleerde kunststoffen, plastic zwerfvuil en de aanwezigheid van microplastics in rivieren en zeeën;
5) voorbeeldrol van overheden via een circulair aankoopbeleid.
Het is dus duidelijk dat er vanuit de overheid zal ingezet worden op een sterker beleid op vlak van kunststoffen. Bedrijven hebben er dan ook alle belang bij hier pro-actief mee bezig te zijn. Als milieucoördinator kunnen we samen met de verschillende afdelingen bekijken welke acties kunnen ondernomen worden, van de fase van ontwerp tot eindgebruik, en hoe dit in jouw duurzaam beleid kan gekaderd worden.
Is ‘mei plasticvrij’ een utopie is? Dat lijkt ons momenteel wel. Maar het is op zich een materiaal dat zich leent voor veel toepassingen en onmisbaar is geworden in onze samenleving. En daarom moet de circulaire kringloop voor dit materiaal verzekerd worden.
Wil je graag hulp bij het bekijken van mogelijke acties hieromtrent in jullie bedrijven, contacteer ons via deze link.
De volgende websites/artikels werden gebruikt in dit artikel:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/02/10/nieuwe-sorteerfabriek-gentse-haven/
https://susanova.be/artikels/complexe-plastics-straks-chemisch-recycleerbaar
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_18_5
https://ec.europa.eu/environment/waste/plastic_waste.htm
https://echa.europa.eu/hot-topics/microplastics
https://www.agoria.be/nl/Microplastics-binnenkort-verboden-in-de-Europese-Unie